Weg met het huidige kapitalisme

We staan voor veel lastige vraagstukken. Het ene probleem is wellicht eenvoudiger op te lossen dan het andere, maar allen zijn ze niet zonder risico’s. Het coronavirus raakt iedereen. Van de zorgsector tot de horecabranche. En van de beginnende freelancers tot aan ervaren ondernemers. Dat onze maatschappij (of beter gezegd; heel de wereld) een flinke optater heeft gehad, moge duidelijk zijn. We zijn flink wakker geschut. Toch? Toch?! Of toch niet…

Wanneer ik in de krant lees dat Pieter Elbers, de directeur van KLM, zijn bonus bij nader inzien toch maar afslaat, omdat KLM anders staatssteun misloopt, zakt de moed mij weer eens in de schoenen. Geld is en blijft de hoofdzaak. No matter what. Laat ik vooropstellen dat ik vind dat, zolang er armoede bestaat in deze wereld, bonussen en absurd hoge topsalarissen uit den boze zijn. Nu, in crisistijd lijkt het me niet meer dan legitiem, acceptabel, logisch en vooral eerlijk om die belachelijke bedragen per direct te schrappen. Terwijl een groot deel van alle werknemers bij KLM in onzekerheid thuiszit, blijven de tonnen aan salaris bij Elbers gewoon binnen stromen. Niet omdat het moet, maar omdat ons kapitalistische systeem dat mogelijk maakt.

Een nog schrijnender voorbeeld is Amazon. Jeff Bezos, directeur en oprichter van deze online winkel­gigant, wordt dankzij het coronavirus alleen maar rijker. Hij zag zijn vermogen de afgelopen weken met 24 miljard dollar groeien, tot 143 miljard dollar, zo wordt geschat. Maar aan die miljarden kleeft een hoop ellende. Amazon gaat over lijken. Letter en figuurlijk. Het doet mij denken aan de film Blood Diamonds (voor wie deze niet kent, hij staat op Netflix). De werknemers in de pakhuizen worden gedwongen om door te werken zonder dat er extra maatregelen tegen het virus worden getroffen. Er heerst een hoop angst, onbegrip en het risico om ziek te worden is er groot. Maar er moet en zal doorgewerkt worden. Zo niet, dan wordt werkweigering opgevat als vrijwillig ontslag. Gezien het feit dat vrijwel alle Amazon medewerkers het zich niet kunnen permitteren om thuis te blijven, laat het ze geen keus. Dan maar ziek naar het werk of er ziek worden. En dit geldt voor meer werknemers van grote machtige bedrijven, zoals de vele slachthuizen in de VS. Bij dit soort kwesties kan ik mezelf enkel afvragen waar we in godsnaam mee bezig zijn? Kan iemand heel even op een rode stop knop drukken?

Even tien stappen terug, want er gaat iets flink mis. Ooit is geld bedacht omdat maatschappijen complexer werden en het efficiënter was dan ruilhandel, omdat er niet meteen iets tegenover hoefde te staan, maar dat ook later kon komen. Samenlevingen functioneren op het aan elkaar geven van producten die iedereen nodig heeft, dit gebeurde op een gegeven moment door onder andere geld. Geld zou je kunnen zien als een bedankje: wat aardig dat je dat voor me gemaakt hebt, hier ik zal ook wat voor jou maken. Dat was het prille begin van het kapitalisme. Een onschuldig middel dat destijds zijn weerga niet kende vrees is. Inmiddels is het in veel gevallen geen bedankje meer maar een afkoping van macht en rijkdom.

De sociale onrust die nu heerst is ook politiek. Vooral in de VS is dit goed merkbaar. President Trump en veel Republikeinen in het land willen de economie weer zo snel mogelijk draaiend hebben. Trump deed afgelopen week een beroep op een oorlogswet om te bevelen dat de slachthuizen in Amerika weer opengaan, nadat plaatselijke autoriteiten die hadden gesloten omdat het broedplaatsen van corona zijn. Tegelijkertijd dringen Republikeinse politici in Washington aan op een wet die de aansprakelijkheid van bedrijven voor eventuele zieken en doden onder hun werknemers schrapt. Daarmee komt het risico helemaal bij de arbeiders te liggen. Hoe is het mogelijk dat een kapitalistisch systeem dat ooit in het leven is geroepen om het maximale nut en geluk voor zoveel mogelijk mensen te bereiken, dit soort situaties heeft veroorzaakt? Heel veel geld. Dat is het enige antwoord dat hierop te geven valt. Het is triest maar waar.

Zoals er in de film Blood Diamonds wereldwijd een verdrag wordt ondertekent tegen het kopen en verkopen van diamanten die onder erbarmelijke omstandigheden zijn gevonden, zouden we vandaag de dag een verdrag moeten onderteken tegen de grote multinationals. Tegen de bedrijven waarbij de winst die verkregen is door al het hard werkende personeel, verdwijnt in de zakken van de aandeelhouders. Ofwel, wie een prachtig grote diamand vindt, zou op zijn minst recht moeten hebben op een eerlijk deel er van. Maar ik vrees, dat net als in de film, dit verdrag te laat is.