Het is en wordt steeds meer een probleem: het eten van dieren. De één vindt het zielig, een ander vindt het vooral beter voor de wereld om het niet te doen en weer een ander geniet met volle teugen zonder enige gêne van een flink biefstuk. Aan welke kant je je ook bevindt, het is een feit dat onze huidige vleesconsumptie op de schop moet.
Zo zijn er verschillende gedegen onderzoeken die aantonen dat we wereldwijd 50 procent minder vlees moeten gaan eten, om in 2050 voor iedereen een gezond en duurzaam dieet te kunnen garanderen. Ook bij het opstellen van het klimaatakkoord in Nederland is onze voedselconsumptie een belangrijk onderwerp. Zo staat er o.a. in dit akkoord (2019) dat we meer groenten en fruit moeten gaan eten en dat onze (dierlijke) eiwitinname omlaag moet.
Dit is niet alleen beter voor de wereld maar ook gezonder voor de mens. In Nederland zijn op dit moment meer mensen overvoed dan ondervoed en de hoge consumptie van vlees en zuivel is gekoppeld aan verschillende welvaartsziekten zoals hart -en vaatziekten, kanker en diabetes type 2 . Toch lijkt het merendeel van de Nederlanders dat niet veel uit te maken. Nog wekelijks vergaap ik me aan mensen die de loopband volstapelen met kilo’s kip en grote lappen vlees. Niet meer van deze tijd denk ik dan. Maar is het ooit wel helemaal normaal geweest? Waarom eten we eigenlijk vlees? Is het niet beter om massaal over te stappen op een vega of vegan dieet? Ik ging op zoek naar het antwoord. Lees je mee?
Evolutie
Het eten van vlees heeft ervoor gezorgd dat we vandaag de dag zijn zoals we zijn, al ligt onze verre oorsprong in een plantaardig dieet. Dat zit zo: Het was de Homo erectus (de eerste menssoort), de voorouder van de Homo sapiens (de huidige mens), die voor het eerst vlees en andere dierlijke eiwitten ging eten. De voorouders van de Homo erectus aten echter alleen plantaardig voedsel. Waarschijnlijk heeft de verandering in het eetpatroon te maken met een verschuiving van het klimaat. Het werd droger en warmer op aarde waardoor planten, zaden en fruit schaars werden (Gibbons, z.j.). Experts noemen deze periode een evolutie, omdat de switch in ons dieet ervoor heeft gezorgd dat we een explosieve ontwikkeling doormaakten. De omvang van onze hersenen nam toe en we gingen steeds meer rechtop lopen. We kregen het vermogen om gereedschap en werktuigen te ontwikkelen om efficiënter mee te jagen en bedachten methodes om de voedselvergaring te vergemakkelijken. Een studie die nog niet zo lang geleden gepubliceerd is in het tijdschrift ‘Nature’ toont aan dat onze vooruitgang niet mogelijk zou zijn geweest zonder het eten van vlees (Burgers, 2019).
Hoe zit dat dan met het vegetarisme?
Ondanks dat we dus letterlijk en figuurlijk groot zijn geworden door middel van dierlijke eiwitten, zijn sommigen daar op een gegeven moment ook weer vanaf gestapt. Maar waarom? Voor zover we weten is het vegetarisme ruim 500 jaar voor Christus ontstaan. In het radioprogramma OVT op NPO 1 ligt Dirk-Jan Verdonk, historicus, vegetariër en schrijver van het boek 'Dierloos', de geschiedenis van het vegetarisme toe. ,,De filosoof en wiskundige Pythagoras was grondlegger van het 'Pythagorees dieet' waarbij geen vlees gegeten werd”, legt Verdonk uit. ,,Het feit dat mensen en dieren dezelfde zielen hebben, betekent dat we verwant zijn aan elkaar en dat dieren dus ook verstand en gevoel hebben zo stelde Phytagoras.” Hij zou zelfs beweerd hebben dat hij met dieren kon praten. Dat maakt het niet alleen moreel fout om een dier kwaad te doen, het is ook ronduit barbaars om ze op te eten (Geilenkirchen, 2013). Het is een oerconflict wat overal ter wereld bestaat volgens Verdonk. Zo ontstond rond dezelfde tijd in India, vooral binnen het hindoeïsme, ook het vegetarisme. Hindoes geloven dat de ziel van de mens in de vorm van een ander wezen kan doorleven. Deze beweging verspreidde zich verder en werd door meer filosofen en ook Christenen gevolgd. Later volgden ook grote namen als Einstein en da Vinci (Is geschiedenis, z.j.). Waarschijnlijk waren het vooral filosofen en leden van bepaalde godsdienstige stromingen die uit principe geen vlees aten. Niet dat de rest van de bevolking dagelijks hele lappen naar binnen werkte; veel mensen konden het gewoonweg niet betalen en volgden noodgedwongen een plantaardig dieet (Geilenkirchen, 2013). Pas aan het einde van de 19e eeuw kreeg het vegetarisme echt voet aan de grond. De introductie van het dieet valt samen met het socialisme. Dat is ook wel logisch vindt Verdonk: "Bij een nieuwe wereldorde hoort een nieuw mensbeeld en daarbij dus ook een nieuwe voeding, economie en solidariteit.” Inmiddels telt het vegetarisme een kleine 1 miljoen aanhangers in Nederland.
Weer even terug naar het begin van dit artikel: De aarde raakt uitgeput, de mens wordt te dik. Zoals de Homo erectus ooit uit (waarschijnlijk) nood dierlijke eiwitten is gaan eten en zich zo verder voortplantte en ontwikkelde, is het de taak van Homo sapiens, de mens van vandaag de dag, om dit op zijn manier te doen. We moeten kijken naar wat het beste is voor ons en voor het klimaat op dit moment. En dat zijn geen kilo’s vlees, vis of kip en liters melk per week. Maar wat dan wel? Moeten we gezien het milieu en de conditie van de wereld met zijn allen overstappen op een veganistisch dieet?
Wel of geen vlees?
In een artikel dat vorig jaar verscheen in tijdschrift 'Quest' wordt naar mijn mening een goed antwoord gegeven op de vraag wel of geen vlees. Volgens hoogleraar dierlijke productiesystemen Imke de Boer van Universiteit Wageningen, ligt de basis van een verantwoord en gezond dieet (vega of niet) in een zo efficiënt mogelijke productie van ons voedsel. Ofwel, we zouden volgens De Boer zo weinig mogelijk grond moeten gebruiken om ons eten te verbouwen. Zo besparen we niet alleen honderden hectaren regenwoud (die bijvoorbeeld nodig zijn om soja te verbouwen), maar ook een hoop water (1 kilo rundvlees vraagt om 15000 liter water) en energie wat weer ten goede komt aan het klimaat. ,,Op dit moment wordt meer dan 70 procent van de landbouwgrond gebruikt voor veeteelt: weilanden met koeien maar ook uitgestrekte akkers vol mais, dat voedsel is voor dieren. Zo is een derde van het graan dat we wereldwijd verbouwen veevoer, terwijl het veel efficiënter is die granen zelf op te eten. Producten die wij zelf kunnen eten, moet je dan ook niet aan dieren geven zo”, zo stelt De Boer. Maar wat voeren we ze dan wel? De Boer legt in het artikel verder uit dat het verbouwen van mensenvoer vanzelf diervoer oplevert. We noemen dit een systeem dat gebaseerd is op reststromen. In plaats van apart dierenvoedsel te verbouwen zouden we de dieren onze restjes moeten voeren. Zo blijft van suikerbieten bietenpulp over. Stro bestaat uit de stengels van granen en de frietfabriek blijft zitten met aardappelschillen. Voer je deze reststromen aan dieren, dan brengen ze melk, eieren en vlees op tafel. Het bijbehorende vlees kun je vervolgens opeten als een dier overlijdt. Wanneer iedereen veganistisch eet, kun je die reststromen niet benutten. De voedingsstoffen die je uit vlees kunt halen, moeten dan uit planten komen. Daarvoor is wereldwijd meer landbouwgrond nodig (en ook heel veel water) dan voor een beperkte veeteelt op basis van reststromen (Bos & Serail, 2019). Aha! En zo is het cirkeltje op een verantwoorde en diervriendelijke manier weer rond.
Gezonde porties
Wanneer je een dieet volgt dat gebaseerd is op onze plantaardig reststromen kun je per persoon ongeveer 23 gram dierlijk eiwit per dag eten, zo heeft De Boer berekend. Momenteel eten we bijna drie keer zoveel dierlijke eiwitten per dag. Veel meer dan we nodig hebben. ,,23 gram is ongeveer een beker melk per dag en zeventig gram vlees, en om de dag een eitje. 100 gram vlees (dat zijn zo’n 20 gram eiwitten) op een dag kan ook, als je niets anders aan dierlijk product eet”, aldus De Boer.
Kortom...
Is dit dé oplossing? Ja en nee. We zijn helaas nu nog niet op het punt dat we gebruik maken van een systeem gebaseerd op reststromen. Wel zou het dus een veel en veel betere oplossing zijn voor ons klimaat, onze gezondheid en uiteraard het leed van dieren.
Hoe daar te komen? Wanneer we ons massaal beperken tot zo’n ruime 20 gram aan dierlijk eiwit per dag (wat meer dan haalbaar en realistisch is) zullen we automatisch meer ander soort voedsel gaan eten. Voedsel waarbij over het algemeen meer dieren, water en uitstoot van Co2 bespaard blijven. Daarnaast speelt de afkomst van ons voedsel ook een belangrijke rol. Je sperziebonen laten overvliegen vanuit Marokko, terwijl ze (bij wijze van) over een maand ook te verkrijgen zijn bij de boer om de hoek, is niet heel klimaat bewust. We zullen ons dus meer moeten bekommeren over de impact en afkomst van ons voedsel in het algemeen. Hoe meer mensen dit doen en deze 'richtlijnen' volgen, des te eerder er een systeem kan bestaan dat wél op basis van reststromen werkt. Het is de hoogste tijd voor een dieet dat past bij de Homo sapiens. Een dieet dat past bij onze tijd en ons klimaat.
Bronnen:
Bos. E, & Serail, P. (2019). Iedereen vegetariër? Dat is helemaal niet nodig voor een beter milieu. Geraadpleegd op 2 juli 2020, van: https://www.quest.nl/natuur/milieu/a29619667/vegetarier-beter-milieu-niet-nodig/
Gibbons, z.j. The evolution of diet. Geraadpleegd op 2 juli 2020, van:
H. Geilenkirchen. (2013). Vlees noch vis: vegetariërs in de oudheid. Geraadpleegd op 3 juli 2020, van: http://www.geschiedenisbeleven.nl/vlees-noch-vis-vegetariers-in-de-oudheid/
Is geschiedenis, z.j. De geschiedenis van het vegetarisme. Geraadpleegd op 1 juli 2020, van:
Klimaatakkoord. (2019). Landbouw en Landgebruik. Geraadpleegd op 1 juli 2020, van:
file:///Users/mirtegratama/Downloads/klimaatakkoord-c4+Landbouw+en+gebruik%20(1).pdf
OVT, 2019. (redactie). (24 september 2019). Vegetarisch eten is zeker niet iets van alléén onze tijd (radio uitzending) .OVT. Nederland. NPO radio 1.
R. Burgers. (2019). Mens is pas sinds 1,65 miljoen jaar omnivoor’ Geraadpleegd op: 30 juni 2020, van: https://www.vork.org/nieuws/mens-is-pas-sinds-1-65-miljoen-jaar-omnivoor/